Wederopbouw - ‘Past in een traditie van systeemdenkers’

Wat een tijdsgewricht om een boek te publiceren met deze titel! Medio 2025 is er nog maar weinig sprake van wederopbouw in de wereld. Vooralsnog wordt er vooral veel gesloopt. Als we inzoomen op organisaties, en dan vooral publieke organisaties, zien de auteurs een noodzaak, maar ook mogelijkheden om wel aan wederopbouw te doen in organisaties. Maar dan moet het wel fundamenteel benaderd worden. Daartoe biedt hun boek Wederopbouw handreikingen. Geen hele concrete weliswaar, maar dat zie ik vooral als een voordeel dat de geloofwaardigheid van het boek versterkt.

reflectie en herbezinning

Dit boek bestaat uit twee delen. In het eerste deel schetsen de auteurs de wereld van (publieke) organisaties zoals die nu is, en hoe die zo geworden is. In het tweede deel bieden ze ons perspectief op hoe het beter zou kunnen door aan de versterking van het evenwicht in vijf fundamenten te werken. Het zet aan tot reflectie en herbezinning, heel instrumenteel wordt het dus niet. Ook niet door het toevoegen van een aantal tabellen met enerzijds-anderzijds erin. Gelukkig maar: geen wederopbouw in 7 stappen. Dat zou ongeloofwaardig zijn, waar het gaat om fundamentele vraagstukken.

Hartmut Rosa

Deel 1 is dus een schets van hoe het nu is in de wereld van publieke organisaties. In het streven naar controleerbaarheid en efficiency zijn we inmiddels niet meer goed in staat om de complexe vraagstukken van deze tijd (klimaat, stikstof, rechtsorde …) aan te pakken of op te lossen. De auteurs refereren hier meer dan terecht aan het werk van Hartmut Rosa, die hier al zeker een jaar of tien over schrijft. Alles moet sneller, efficiënter en daartoe meer gecontroleerd, waardoor alles langzaam vastloopt (zie Leven in tijden van versnelling). Samenhangend met deze voortdurende versnelling zien we een groot verlangen naar beschikbaarheid: alles steeds en meteen onder handbereik (zie Onbeschikbaarheid). Daarmee verdwijnt echter de resonantie (de wisselwerking tussen ons en alles om ons heen) en zien we vervreemding, onmacht, wantrouwen. Als de insteek van Van Oss en Van ’t Hek aanspreekt, lees dan zeker ook Rosa!

Fundamenten

Van Oss en Van ’t Hek sluiten aan op hun eerdere werk als ze stellen dat we wel aan verandering mogen werken, maar daarbij niet de fundamenten mogen raken. Onveranderbaar, onmachtig en daardoor onomkeerbaar. Deel 1 sluiten ze af met een vijftal fundamenten van organisaties. Wederopbouw kan als we aan die fundamenten werken.

In deel 2 werken ze uit hoe we die vijf fundamenten kunnen versterken en waar we dan voor moeten waken. Die fundamenten ‘hebben allemaal een yin-yangkwaliteit’, maar zijn vaak uit het lood geraakt. Als we de balans kunnen terugbrengen, dan wordt er iets mogelijk. Om dit niet te abstract te maken, een illustratie. Een eerste fundament dat ze noemen is het vermogen om het stabiliserende en het dynamiserende in samenhang te organiseren. Als het stabiliserende de overhand krijgt, loopt alles vast in procedures en regels. Als we te veel dynamiseren, vliegt alles alle kanten op en komt er niks meer voor elkaar. In termen van de veranderkleuren van De Caluwé lijkt het op de balans tussen blauw en wit.

evenwicht

Op deze manier komen de vijf fundamenten aan de orde. Telkens op zoek naar een nieuw evenwicht, zoals dat tussen maakbaarheid en complexiteit, tussen Kronos en Kairos, tussen moraliteit en amoraliteit, tussen gemeenschap en individu. Telkens betekent iets meer van het een iets minder van het ander.

vernieuwend

Het boek is in de organisatiekundige literatuur zeker vernieuwend, en het bouwt tegelijkertijd voort op oudere literatuur uit naastgelegen vakgebieden (zoals op het werk van Rosa) en op organisatieliteratuur die niet zo breed gelezen wordt (zoals het werk van Stafford Beer en van Luhmann). Gelukkig maar, geen hype. Hiermee is dit boek een hoopvolle en moedige uitnodiging voor wie perspectief zoekt in tijden van crisis.

reflectief

Ik maak ook een paar opmerkingen in het kader van management van verwachtingen. Voor wie op zoek is naar concrete aanpakken, zal dit boek te reflectief zijn. Onder meer in interviews geven Van Oss en Van ’t Hek aandacht aan praktijkervaringen. Het wordt ook daarmee geen invuloefening. Nee, het boek past in een traditie van systeemdenkers: het zet aan tot nadenken maar biedt geen oplossingen. Vertaling naar aanpak betekent: aan het werk.

Als je daarentegen kunt genieten van beschouwingen zoals bijvoorbeeld ook de eerdergenoemde Rosa maakt, dan vind je Wederopbouw een fijn boek. Het zet aan tot nadenken, tot een goed gesprek en tot beginnetjes van pogingen om het anders te doen, een tandje dieper te gaan en je niet meteen te laten verleiden tot ‘wanneer is het klaar en wat hebben we dan precies’.